Bạn có biết rằng họ hàng chim gõ kiến đầu rìu đã từng tồn tại kể từ thời kỳ cổ đại. Hóa thạch cổ nhất của loài chim gõ kiến đầu rìu đã có từ thế Thủy Tân (cách đây 56 – 33 triệu năm), cùng thời kỳ với tổ tiên của các loài động vật có vú khác như ngựa, hươu hay tê giác…v.v.
Chim gõ kiến đầu rìu có tên tiếng anh là hoopoe (danh pháp khoa học Upupa epops), chúng là loài chim có kích thước nhỏ, nhưng chúng sống phân bố rộng khắp châu Phi, châu Âu và châu Á. Tên tiếng Anh của chim đầu rìu là được biến tấu từ tượng thanh ‘oop-oop-oop’. Đặc tính nổi bật của chúng là chiếc mào hình rìu nổi bật, loài chim này đã được coi là quốc điểu của Israel.
Gõ kiến đầu rìu là loài chim có kích thước cỡ vừa, chiều dài cơ thể khoảng 29 cm, sải cánh dài khoảng 46 cm. Tùy thuộc vào từng phân loài trên khắp thế giới, gõ kiến đầu rìu có cân nặng từ 50 – 90 gam. Chim gõ kiến đầu rìu có chiếc mỏ dài màu đen, phần chân mỏ sáng màu. Loài chim này có một dải sọc đen trắng ở cuối hai bên cánh, dải cánh đặc biệt giúp chim có thể bay khỏe và có kiểu bay nhấp nhô giống như loài bướm. Sải cánh giúp chim đầu rìu có thể trèo nhanh lên cao trên thân cây thẳng đứng, điều này giúp chúng trốn tránh các loài chim săn mồi như đại bàng hay diều hâu. Một điều kỳ lạ là chiếc mào của chim gõ kiến đầu rìu có đúng chính xác 28 chiếc lông (thông tin cần kiểm chứng thêm)
Chim gõ kiến đầu rìu sống ở đâu?
Có rất nhiều phân loài chim gõ kiến đầu rìu sinh sống ở khắp châu Âu, châu Á, châu Phi và Madagascar. Loài chim này đôi lúc cũng được bắt gặp ở Alaska. Chúng thích sống ở nơi có thảm thực vật thưa thớt, nơi chúng có thể dễ dàng bắt mồi và tìm kiếm thức ăn ở trên mặt đất. Chúng cũng thích nơi có vách đất dựng đứng hay các bức tường, thân cây để để xây tổ. Loài gõ kiến đầu rìu ở Madagascar là phân loài sống trong rừng rậm.
Chim gõ kiến đầu rìu châu Âu thường di cư lên phía bắc như ở miền nam nước Anh để sinh sản trong mùa hè, lý do là những nơi này sẽ có rất nhiều côn trùng và thức ăn để nuôi con. Chim gõ kiến đầu rìu cũng di cư vào mùa mưa như ở Sri Lanka và Ấn Độ. Một số phân loài cũng được thấy ở Himalaya ở độ cao trên 6000-7000 mét so với mực nước biển.
Cách thức chim gõ kiến đầu rìu giao tiếp với đồng loại
Tiếng kêu chính của chim gõ kiến đầu rìu là 3 âm tiết giống nhau “úp úp úp”. Khi phát hiện kẻ thù hoặc muốn cảnh báo, chúng sẽ dang cánh và căng mào lên. Chim cái được biết có tiếng kêu khò khè khi chúng thực hiện nghi thức giao phối. Chim non sẽ kêu với âm thanh ‘tiiiii’ khi đòi ăn.
Chim gõ kiến đầu rìu ăn gì?
Thức ăn chính của chúng là các loài côn trùng. Chúng cũng thường ăn các loài bò sát nhỏ, lưỡng cư hay các loại quả dại nhỏ. Trong mùa hè, gõ kiến đầu rìu sẽ bắt các loài côn trùng đang bay. Hầu hét thời gian kiếm thức ăn của chúng là ở trên mặt đất, bằng cách dùng chiếc mỏ dài để bắt giun dế, kiến và ấu trùng. Chúng có chiếc mỏ rất khỏe để moi thức ăn dưới những hòn đá lớn, móc vỡ vỏ cây, hay dọn sạch lá dưới nền đất để kiếm thức ăn. Nếu con mồi có kích thước lớn chúng sẽ dùng mỏ quật con mồi vào cây hoặc đá để làm mềm trước khi nuốt.
Sinh sản
Gõ kiến đầu rìu thường kêu lên để tìm bạn tình. Loài chim này chỉ sống chung thủy theo mùa giao phối và chăm con. Chúng có tính lãnh thổ cao khi bảo vệ tổ, chúng sẽ chiến đấu quyết liệt nếu có kẻ xâm nhập chấp nhận bị trọng thương. Cặp chim đầu rìu sẽ đục một lỗ và lối vào nhỏ trên thân cây, chim mái sẽ để khoảng 10 -12 trứng màu xanh nhạt. Chim mái ấp trứng trong vòng 2-3 tuần thì trứng nở, chim trống đảm nhận nhiệm vụ tìm thức ăn. Khi chim non đủ lớn sau vài tháng chúng sống sẽ tự lập.
Để bảo vệ tổ khỏi kẻ săn mồi, chìm gõ kiến đầu rìu sẽ dùng rất nhiều cách để phòng thủ. Chim mái thường sản sinh ra một loại mùi khó chịu, tuyến mùi này được chim mẹ rải lên bộ lông tơ của chim non. Mùi khó chịu sẽ đuổi kẻ thù và côn trùng ký sinh, đồng thời cũng có tác dụng kháng khuẩn rất tốt. Khi chim non nở được một tuần, chim non đã có thể bắn chất thải vào thẳng mặt kẻ thù nếu có loài nào dám chui vào trong tổ và đồng thời kêu rít lên giống như loài rắn để đe dọa kẻ thù. Chim trưởng thành cũng có thể dùng mỏ mổ mạnh vào kẻ thù, và đập cánh khi bị đe dọa.
Chim gõ kiến đầu rìu thường được thấy đứng trên mặt đất và xòe cánh xòe đuôi để tắm nắng hoặc để tắm bằng bụi đất loại bỏ ký sinh.
Thức ăn của chim gõ kiến đầu rìu là các loài côn trùng gây hại cho hoạt động của con người, vì vậy chúng rất có ích. Rất nhiều nước đã có luật bảo vệ loài chim này. Vừa qua ở Đà Lạt đã có một thanh niên bị phạt hơn 10 triệu đồng vì giết hại một cá thể chim này. Mặc dù chúng được xếp vào hạng mục loài ít quan tâm theo IUCN, nhưng tình trạng săn bắn loài chim để giải trí khiến cho việc bảo tồn số lượng chim gõ kiến đầu rìu này cũng khó khăn hơn.
